Επιμέλεια: Γιάννα Μυράτ
Ένας στους έξι ενήλικες στην Αγγλία παίρνει αντικαταθλιπτικά. Αυτό είναι οκτώ εκατομμύρια άνθρωποι, αλλά ακόμη και οι γιατροί δεν καταλαβαίνουν πλήρως πώς λειτουργούν πραγματικά αυτά τα φάρμακα. Η πιο δημοφιλής ομάδα αντικαταθλιπτικών είναι γνωστά ως SSRIs και, για δεκαετίες, πιστεύεται ότι διορθώνουν την ανεπάρκεια της «ορμόνης της ευτυχίας», της σεροτονίνης.
Αυτά τα φάρμακα δεν έχουν αλλάξει από την εφεύρεσή τους στα τέλη της δεκαετίας του 1980 και το πώς ακριβώς λειτουργούν είναι ένα μυστήριο.
Ενώ είναι γνωστό ότι τα SSRIs διευκολύνουν την απελευθέρωση σεροτονίνης στον εγκέφαλο, «ο τρόπος που αυτό γίνεται δεν είναι πολύ σαφής», λέει ο Γκλιν Λούις, καθηγητής επιδημιολογικής ψυχιατρικής στο University College του Λονδίνου.
Το περίεργο γεγονός είναι ότι «απλώς δεν ξέρουμε» γιατί τα SSRIs λειτουργούν ενάντια σε οτιδήποτε, από την κατάθλιψη έως την Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (ΙΨΔ), και γιατί λειτουργούν για μερικούς ανθρώπους και για άλλους όχι. Ενώ συχνά θεωρείται ότι τα άτομα με κατάθλιψη έχουν χαμηλή σεροτονίνη, κάτι που διορθώνουν τα φάρμακα, πρόσφατη έρευνα δείχνει ότι αυτό δεν συμβαίνει.
Για να επιδεινωθεί η σύγχυση, μια νέα μελέτη διαπίστωσε ότι διαφορετικά αντικαταθλιπτικά μπορεί να προκαλέσουν διαφορετικές παρενέργειες, όπως αύξηση βάρους, υψηλή αρτηριακή πίεση και αλλαγές στον καρδιακό ρυθμό ανάλογα με το φάρμακο που λαμβάνεται. Τα ευρήματα έχουν «άμεσες κλινικές επιπτώσεις» για το πώς συνταγογραφούνται ορισμένα αντικαταθλιπτικά, ιδιαίτερα εάν οι άνθρωποι έχουν προβλήματα καρδιάς ή βάρους, σύμφωνα με ερευνητές του King’s College του Λονδίνου και του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης.
Τι κάνουν τα SSRIs στον εγκέφαλό μας;
Τα SSRIs αυξάνουν την ποσότητα σεροτονίνης στον εγκέφαλο. Αυτή η χημική ουσία κυρίως μας κάνει να νιώθουμε ευτυχισμένοι: μεταδίδει μηνύματα μεταξύ των νευρικών κυττάρων και ρυθμίζει όχι μόνο τη διάθεση, αλλά και τον ύπνο, την όρεξη, την σεξουαλική συμπεριφορά, ακόμα και φυσικές διεργασίες, όπως η πέψη και η πήξη του αίματος.
Η φυσική της απελευθέρωση προκαλείται από τη σωματική άσκηση, το ηλιακό φως και τις θετικές κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Με απλά λόγια, περισσότερη σεροτονίνη στον εγκέφαλό σας, σημαίνει ότι αισθάνεστε πιο χαρούμενοι, πιο ήρεμοι και πιο συγκεντρωμένοι.
Καθώς όλο και περισσότεροι άνθρωποι λαμβάνουν SSRIs, και για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, οι άλλες επιπτώσεις στον εγκέφαλο γίνονται πιο ξεκάθαρες. Ορισμένες μελέτες νευροαπεικόνισης υποδηλώνουν ότι, εκτός από την επίδραση των επιπέδων σεροτονίνης, τα SSRIs μειώνουν τη δραστηριότητα στην αμυγδαλή (το κέντρο του φόβου) και στον ιππόκαμπο (το κέντρο μνήμης). Άλλες έρευνες δείχνουν ότι η λήψη SSRIs μακροπρόθεσμα μπορεί να αλλάξει το σχήμα και το μέγεθος ορισμένων τμημάτων του εγκεφάλου, όπως ο πρόσθιος περιφερικός φλοιός, ο οποίος οδηγεί στη λήψη αποφάσεων και την προσοχή, και ο ιππόκαμπος επίσης.
Αυτές οι αλλαγές θα μπορούσαν να εξηγήσουν γιατί τα φάρμακα κάνουν μερικούς ανθρώπους να αισθάνονται καλύτερα, «ομαλοποιώντας» τη δραστηριότητα του εγκεφάλου. Ωστόσο, αυτό το αποτέλεσμα δεν παρατηρείται σε κάθε άτομο που υποβάλλεται σε μελέτη απεικόνισης εγκεφάλου.
Πως ακριβώς έχει αλλάξει ο εγκέφαλος και γιατί, είναι άγνωστο.
Ενώ μερικοί άνθρωποι βλέπουν μεγάλα οφέλη από τη λήψη των SSRIs, άλλοι βλέπουν μόνο μια μέτρια βελτίωση στα συμπτώματά τους, στην καλύτερη περίπτωση. «Για την ήπια κατάθλιψη φαίνεται ότι τα SSRIs δεν είναι πραγματικά καθόλου αποτελεσματικά. Για άτομα με μέτρια έως σοβαρή κατάθλιψη, θα πρέπει να συνδυάζονται με ψυχοθεραπεία», λέει ο Φίλιπ Κάουεν, καθηγητής ψυχοφαρμακολογίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Ένας λόγος για αυτό ίσως οφείλεται στο ότι η λήψη SSRIs μπορεί να βελτιώσει τη νευροπλαστικότητα – την ικανότητα του εγκεφάλου να κάνει αλλαγές ως απόκριση στο περιβάλλον του. «Σε άτομα με σοβαρή κατάθλιψη, είναι συχνά ένα σταθερό, βαθιά ριζωμένο πράγμα, με μια παραληρηματική ποιότητα, καθώς όλα φαίνονται αρνητικά, οπότε μπορεί να είναι πολύ δύσκολο να βελτιωθείς», λέει ο Κάουεν. Η λήψη ενός αντικαταθλιπτικού «μπορεί να βοηθήσει τους ανθρώπους να ανταποκριθούν στην ψυχοθεραπεία, λόγω της βελτιωμένης νευροπλαστικότητας, καθώς μπορεί να τους κάνει πιο ανοιχτούς στο να δουν τον κόσμο διαφορετικά».
Γιατί η θεωρία της χημικής ανισορροπίας της κατάθλιψης είναι λάθος
«Αν γνωρίζετε τα SSRIs, δεν θα υποστηρίζατε ποτέ ότι αποκαταστήσουν μια ανισορροπία σεροτονίνης, γιατί ποτέ δεν υπήρξαν πολλά στοιχεία για αυτό», λέει ο Λούις.
Ο μύθος αφθονεί επειδή «οι γιατροί χρειάζονταν κάτι για να πουν στους ασθενείς που τους ρωτούν πώς θα λειτουργούν τα αντικαταθλιπτικά τους».
Μια πρόσφατη ανασκόπηση από το ίδιο πανεπιστήμιο, που δημοσιεύθηκε το 2022, διαπίστωσε ότι δεν υπήρχαν σταθερά στοιχεία για συσχέτιση μεταξύ σεροτονίνης και κατάθλιψης, αποδεικνύοντας σίγουρα ότι τα SSRIs δεν μετατρέπουν εγκεφάλους με έλλειψη σεροτονίνης σε υγιείς.
Τα πρώτα αντικαταθλιπτικά φάρμακα εφευρέθηκαν τη δεκαετία του 1950 και «ανακαλύφθηκαν τυχαία», λέει ο Λούις. Το φάρμακο ιπρονιαζίδη, για παράδειγμα, σχεδιάστηκε αρχικά για τη θεραπεία της φυματίωσης και μόνο τότε βρέθηκε να έχει αντικαταθλιπτικά αποτελέσματα.
Τα SSRIs σχεδιάστηκαν ειδικά για τη θεραπεία της κατάθλιψης και έχουν συνταγογραφηθεί ευρέως από τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Από τότε «υπήρξε σχεδόν γραμμική αύξηση στη χρήση αντικαταθλιπτικών», λέει ο Λούις. Από το 2000 και μετά «δεν είναι τόσο ότι συνταγογραφούνται σε περισσότερα άτομα, αλλά ότι οι άνθρωποι τα παίρνουν για περισσότερο».
Περίπου το ένα τέταρτο των ατόμων που τους χορηγούνται επί του παρόντος τα λαμβάνουν για τουλάχιστον πέντε χρόνια. Τα φάρμακα συνταγογραφούνται πλέον, όχι μόνο για την κατάθλιψη, αλλά και για τη θεραπεία κι άλλων αγχωδών διαταραχών, καθώς και χρόνιο πόνο.
Ορισμένες έρευνες δείχνουν ότι για την κατάθλιψη, τουλάχιστον, τα SSRIs φαίνεται να λειτουργούν καλά σε αρκετούς ανθρώπους. Ωστόσο μια σημαντική ανασκόπηση από το 2018 διαπίστωσε ότι όλα τα είδη αντικαταθλιπτικών είναι πιο αποτελεσματικά από ένα εικονικό φάρμακο, αλλά μόνο οριακά.
Οι πιθανές παρενέργειες
Η νέα ανάλυση από το King’s College του Λονδίνου και το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης χρησιμοποίησε δεδομένα από 151 διαφορετικές μελέτες, συγκρίνοντας τις επιπτώσεις στη σωματική υγεία 30 διαφορετικών φαρμάκων σε περισσότερους από 58.000 ανθρώπους. Είναι η πρώτη φορά που υπολογίζεται η διακύμανση μεταξύ των φαρμάκων.
Βρήκαν ότι ορισμένα φάρμακα προκαλούν γρήγορη αύξηση ή μείωση βάρους, αλλά και αυξομειώσεις σε καρδιακούς ρυθμούς και αρτηριακή πίεση.
Οι ειδικοί αναφέρουν επίσης κίνδυνο αιμορραγικών προβλημάτων και αιμορραγίας, κίνδυνο στην εγκυμοσύνη, καθώς και οστεοπόρωση και κατάγματα, οι οποίοι πιστεύεται ότι οφείλονται στην υπερβολική ποσότητα σεροτονίνης στον εγκέφαλο που προκαλείται από τα φάρμακα.
Η απόσυρση από τα αντικαταθλιπτικά μπορεί επίσης να είναι εξαιρετικά δύσκολη: κόπωση, εναλλαγές διάθεσης και προβλήματα ύπνου, καθώς και «εγκεφαλική ζημιά», μια αίσθηση σαν σύντομη ηλεκτροπληξία, αναφέρονται συχνά από άτομα που σταματούν να παίρνουν τα SSRIs.
«Μια έρευνα που πραγματοποιήσαμε δείχνει ότι το 10 με 20 τοις εκατό των ανθρώπων που προσπαθούν να σταματήσουν τα αντικαταθλιπτικά διαπιστώνουν ότι δεν μπορούν να το κάνουν», λέει ο Μονκρίφ. «Στα άτομα που παρακολουθούν θεραπεία, είναι πιο κοντά στο 40 τοις εκατό».
«Περιστασιακά οι άνθρωποι πιστεύουν ότι αυτό είναι κάποιο είδος συνωμοσίας, αλλά είναι πολύ δύσκολο να επιλυθεί», λέει ο Λούις. «Δεν είναι ασυνήθιστο να έχουμε ιατρικές θεραπείες των οποίων δεν κατανοούμε πλήρως τις επιπτώσεις, και σε αντίθεση με πολλά άλλα βιολογικά συστήματα στο σώμα, τα οποία καταλαβαίνουμε πολύ καλά, τα SSRIs δρουν έτσι στον εγκέφαλο, που δεν καταλαβαίνουμε καθόλου καλά».
Με πληροφορίες από The Telegraph
Πηγή: zougla.gr