Από τις 60 χώρες που κινούνται σε ρυθμούς εκλογών φέτος, οι 31 βιώνουν δημοκρατική παρακμή, θέτοντας σε κίνδυνο την ακεραιότητα της εκλογικής διαδικασίας, όπως αναφέρεται στην τελευταία Έκθεση για τη Δημοκρατία από το Πανεπιστήμιο του Γκέτεμποργκ.
Η επιδείνωση της ποιότητας των εκλογών είναι ανησυχητική, δεδομένου του κομβικού ρόλου που παίζουν οι εκλογές, είτε στην ενίσχυση, είτε στην άμβλυνση της τάσης του αυταρχισμού, αναφέρει η Έκθεση του Ινστιτούτο V-Dem του Πανεπιστημίου του Γκέτεμποργκ.
Το κύμα της δημοκρατικής οπισθοδρόμησης (αντίθετο του εκδημοκρατισμού) ή της εκλογικής αυτοκρατορίας συνεχίζει να είναι αισθητό. Σύμφωνα με την έκθεση, που δημοσιεύτηκε την περασμένη Πέμπτη, 42 χώρες εμφανίζουν σταδιακή πτώση στην ποιότητα της δημοκρατίας, ενώ το 71% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει τώρα σε απολυταρχικά καθεστώτα, συγκριτικά με το 48% που ήταν πριν από δέκα χρόνια. Υπάρχει μια αυξανόμενη τάση απειλών κατά της ελευθερίας της έκφρασης, των μέσων ενημέρωσης, των ελεύθερων και δίκαιων εκλογών και των οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών. Αν δεν ελεγχθεί η δημοκρατική οπισθοδρόμηση μπορεί να οδηγήσει ένα κράτος στον αυταρχισμό.
«Η δημοκρατική οπισθοδρόμηση είναι πιο αισθητή στην Ανατολική Ευρώπη και τη Νότια και Κεντρική Ασία, ενώ η Λατινική Αμερική και η Καραϊβική έρχονται σε αντίθεση με την παγκόσμια τάση και αντιθέτως βλέπουν τα επίπεδα δημοκρατίας τους να αυξάνονται. Η Ουγγαρία βίωσε πρόσφατα την πιο ταχεία πτώση στο επίπεδο δημοκρατίας παγκοσμίως, ενώ στη Λατινική Αμερική, η Βραζιλία ανέτρεψε πλήρως την οπισθοδρόμηση και είναι τώρα ένας από τους σημαντικότερους εκδημοκρατιστές», αναφέρει ο καθηγητής Staffan I. Lindberg, Διευθυντής του Ινστιτούτου V-Dem.
Το Ινστιτούτο V-Dem διακρίνει τέσσερις τύπους καθεστώτων, την φιλελεύθερη δημοκρατία, την εκλογική δημοκρατία, την εκλογική αυτοκρατορία και την κλειστή απολυταρχία. «Σύμφωνα με την καλύτερη εκτίμησή μας ο κόσμος ήταν σχεδόν ομοιόμορφα χωρισμένος μεταξύ 91 δημοκρατιών (φιλελεύθερων και εκλογικών) και 88 απολυταρχιών (εκλογικών και κλειστών) μέχρι το τέλος του 2023», αναφέρει η έκθεση, η οποία αποκαλύπτει μια ανησυχητική φθίνουσα τάση στην ποιότητα των εκλογών σε παγκόσμιο επίπεδο.
Ο αριθμός των χωρών που σημειώνουν πτώση στις ελεύθερες και δίκαιες εκλογές έχει υπερδιπλασιαστεί τα τελευταία τέσσερα χρόνια, με το φαινόμενο σε 35 χώρες να επιδεινώνεται. Επιπλέον, οι κυβερνήσεις 24 χωρών παραβιάζουν ολοένα και περισσότερο την αυτονομία των οργάνων διαχείρισης των εκλογών. Η διάβρωση της εκλογικής ποιότητας είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, καθώς οι εκλογές μπορούν είτε να ενισχύσουν είτε να εξουδετερώσουν την τάση του αυταρχισμού. Συνολικά, περισσότερες από 60 χώρες διεξάγουν εθνικές εκλογές φέτος και στις 31 τα επίπεδα δημοκρατίας επιδεινώνονται, ενώ μόνο σε 3 βελτιώνονται.
«Η αυτονομία των οργάνων εκλογικής διαχείρισης υπονομεύεται σε 23 από τις χώρες που διεξάγουν εκλογές το 2024, συμπεριλαμβανομένης της Ινδίας με 1,4 δισεκατομμύρια πολίτες. Όταν ένα τόσο μεγάλο μερίδιο του παγκόσμιου πληθυσμού ψηφίζει, είναι ιδιαίτερα ανησυχητικό το γεγονός να βλέπουμε μια τέτοια άνευ προηγουμένου πτώση στην ποιότητα των εκλογών».
Μεταξύ των 26 χωρών που δεν έχουν αξιοσημείωτες μειώσεις ή βελτιώσεις στα επίπεδα δημοκρατίας τα τελευταία χρόνια, ορισμένες επερχόμενες εκλογές, όπως αυτές στις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι επίσης κρίσιμες. «Η προηγούμενη θητεία του Ντόναλντ Τραμπ ως προέδρου υπονόμευσε την αμερικανική δημοκρατία με επιθέσεις στην ελευθερία των μέσων ενημέρωσης, στην δικαστική ανεξαρτησία και στην εκτελεστική εποπτεία. Η ρητορική και οι ενέργειές του, από τον χαρακτηρισμό των αντιπάλων ως «παρασίτων» έως τις απειλές εναντίον του Υπουργείου Δικαιοσύνης και των δημοσιογράφων, δημιούργησαν επικίνδυνα προηγούμενα. Μια δεύτερη θητεία για τον Τραμπ θα μπορούσε να θέσει περαιτέρω τη δημοκρατία σε κίνδυνο».
Το γεγονός ότι η πλειονότητα των εκλογών κατά τη διάρκεια του «υπερεκλογικού έτους» του 2024 διεξάγεται σε τέτοιους αμφισβητούμενους χώρους καθιστά τη φετινή χρονιά κομβικής σημασίας για το μέλλον της δημοκρατίας στον κόσμο.
Ωστόσο, υπάρχει ελπίδα. Οι περισσότερες δημοκρατικές χώρες είναι σταθερές, χωρίς να παρουσιάζουν σημαντική επιδείνωση στα επίπεδα δημοκρατίας. Τη χρονιά που πέρασε 18 χώρες εκδημοκρατίστηκαν, συμπεριλαμβανομένης της Βραζιλίας, της πέμπτης μεγαλύτερης χώρας στον κόσμο, ενώ 9 άλλες χώρες δείχνουν σημάδια βελτίωσης και θα μπορούσαν να εξελιχθούν σε πιθανά «φωτεινά σημεία» δημοκρατίας στο εγγύς μέλλον.
Υπάρχει επίσης μια πιθανή στροφή προς την ύπαρξη περισσότερων εκλογικών ή ανταγωνιστικών δημοκρατιών από εκλογικές αυτοκρατορίες στον κόσμο. Το 2023, οι εκλογικές δημοκρατίες ξεπέρασαν αριθμητικά τις εκλογικές απολυταρχίες για τρίτη συνεχή χρονιά. «Αν και δεν υπάρχουν πολλά θετικά σημάδια για τη δημοκρατία στον κόσμο σήμερα, αυτό μπορεί να είναι κάτι που πρέπει να ληφθεί υπόψη. Ωστόσο, ένας λόγος ανησυχίας είναι ότι αυτή η πρόσφατη αύξηση των εκλογικών δημοκρατιών είναι εν μέρει συνέπεια της υποχώρησης των φιλελεύθερων δημοκρατιών», λέει ο Staffan I. Lindberg.
Η Έκθεση για τη Δημοκρατία για το 2024, κατατάσσει το Κοσσυφοπέδιο στην κατηγορία των «εκλογικών δημοκρατιών». Σε αυτή την κατηγορία περιλαμβάνονται επίσης το Μαυροβούνιο (για πρώτη φορά) και η Βόρεια Μακεδονία, η οποία στην προηγούμενη έκθεση ήταν σε χαμηλότερη κατάταξη. Την ίδια ώρα, η Αλβανία και η Βοσνία-Ερζεγοβίνη παραμένουν στη «γκρίζα ζώνη», μεταξύ δημοκρατιών και απολυταρχιών. Η Σερβία αξιολογείται ως «εκλογική απολυταρχία» από το 2014. Με βάση τον Δείκτη Φιλελεύθερης Δημοκρατίας το Κοσσυφοπέδιο παραμένει η χώρα με την υψηλότερη κατάταξη από τα Δυτικά Βαλκάνια και ακολουθεί το Μαυροβούνιο.